Проверите Баше знање

Упитник - квиз

Проверите Ваше знање или научите нешто ново :)
 

Monoteističke religije

Monoteističke religije 

Sve monoteističke religije imaju neke zajedničke karakteristike.

1. Univerzalni karakter – prisutne su u čitavom svetu. Izuzetak je donekle samo Jevrejska religija jer su jevreji kao narod rasuti po svetu pa je i njihova religija posredno univerzalna.
2. Postojanje proroka – božji zaslanik, osnivač religija.
3. Sotorološki karakter – spasilački karakter. Soteri ili spasioci su opet osnivači.
4. Svo zlo za čoveka potiče od njegovog tela.
5. Eshatološki karakter – sve ove religije uče da će svet propasti. 

Razlike među monoteističkih religija su:

Simboli monoteističkih religija

1. Od svih monoteističkih religija jedino budizam ne zastupa shvatanje da je to jedino ispravna religija.
2. Jedino budizam uvažava tradiciju, sve ostale polaze od nule.
3. Pravoslavno hrišćanstvo je donekle slično budizmu jer tu postoje običaji preuzeti još iz perioda animizma: kult vatre, badnje večeri...
4. Islam je potpuno srastao sa državom, hrišćanstvo je zvanično odvojeno od države, ali u praksi je tesno povezano. Jedino budizam je religija potpuno odvojena od države.     

O nastanku religijske svesti pročitajte ovde

Jevrejstvo

Jevrejstvo je najstarija monoteistička religija, to je istovremeno istorija ali i mitologija. 

Sveta knjiga jevrejstva je stari zavet (biblija). 

Jevrejstvo u svom razvoju ima više faza. Jedna od značajnih faza je biblijsko jevrejstvo koja se kao učenje nalazi u bibliji. Karakteristika ove faze jeste učenje o savezu boga   (Jehova) sa mitskim junacima jevrejskog naroda. Prvi takav savez bio je sa Nojem koji je bio najpošteniji čovek na svetu kome je bog odredio da živi posle potopa. Sledeći savez je bio sa Avramom, zatim sa Mojsijem i četvrti savez je bio sa Davidom. U 6.veku pne. vavilonci su rešili da sruše jevrejski hram u Jerusalimu i proterali su jevreje. Jevreji su se nakon toga rasuli po svetu a brdo iznad Jerusalima je postalo simbol povratka jevreja u njihovu otadžbinu. 1885. formiran je pokret cioizam čiji je cilj bio povratak jevreja. Nakon progona jevreja verski centri su preneti u Egipat, Vavilon i Persiju a stoga u razvoju jevrejstva počinje novi period koji se naziva rabinsko jevrejstvo (rabin – moj učitelj). Rabini su učeni ljudi koju tumače svete knjige jevrejstva, biblija i talmund – zbirka pravila i uputstava za život a sve te knjige se tumače u sinagogama. 

Sinagoga znači skupština. 

Jevreji su veoma star narod, pojavljuju se još u 14.veku pne. pod imenu hebreji ili sinovi Izrailja.

Hrišćanstvo

 Hrišćanstvo kao univerzalna monoteistička religija i religija otkrovenja nastaje na tlu moćne rimske imperije. Na velikim prostorima rimskog carstva ljudi različitih jezika i kultura masovno su prihvatali hrišćanstvo zato što je nudila ljudima spasenje bez obzira što je to spasenje na nekom drugom a ne na ovom svetu. 

Sveta knjiga hrišćanske religije je novi zavet. To je zbirka tekstova koja sadrži dobru vest odnosno izveštaj o životu Isusa Hrista. Novi zavet: jevanđelja su po Mateju, po Marku, po Jovanu i po Luki. Sadrži i dvadesetjednu apostolsku poslanicu a završni deo je otkrovenje Jovana Bogoslova (apokalipsa). Novi zavet nastaje u periodu od tridesete do stodvadesete godine naše ere. To znači da Hristos više nije bio živ. 

A Isus Hrist je istorijska ličnost. Živeo je dugo na obali Mrtvog mora kao pripadnik jedne verske sekte koja se odvojila od zvanične jevrejske religije od koje je Hrist preuzeo mnoge ideje za svoje učenje koje će po njemu dobiti ime hrišćanstvo. Prema piscima jevanđelja Hrist je novi Mesija (izbavitelj naroda) jer Hristos upravo znači od boga poslat, a jevreji su upravo očekivali prema svojoj religiji da će se pojaviti novi mesija. 

U hrišćansanskoj religiji bog ili božanstvo ima tri oblika: bog otac, bog sin i sveti duh. I Isus Hrist kao bog sin je rođen bezgrešnim začećem boga oca sa ženom jevrejina Josifa, Marijom. 

Jevreji nisu prihvatili Hrista kao novog mesiju, a njegovo učenje je i bilo suprotno sa zvaničnom rimskom mitologijom pa su ga zato rimljani osudili na smrt tako što će biti razapet na krst. Taj krst Isus Hrist je morao sam na svojim plećima da iznese po velikoj vrućini uz kamenito brdo Golgotu. Dok su ga sa obe strane puta maltretirale okupljene grupe ljudi, na sve to on je ogovarao: oprosti im bože, oni neznaju šta rade. 

Samo tri dana nakon respeća Hrist je vaskrsao i spojio se sa bogom ocem na nebu, od tada je krst simbol hrišćanstva a legenda o životu posebno smrti Hrista simbolično je plaćanje otkupa da bi se iskupili gresi siromašnih i prezrenih ljudi kako bi oni dospeli u raj. 

Prvo jevanđelje je nastalo sedamdesetih godina nove ere a zatim nastaju i brojna druga jevanđelja. U petom veku je biskup Teodor iz grada Sira sakupio oko 200 jevanđelja od kojih je zadržao samo četiri. Razlog zbog koga je novi zavet tako dugo nastajao verovarno leži u činjenici da je hrišćanstvo učenje koje je nastalo na istoku a trebalo ga je prilagoditi potrebama zapada. 

U početku hrišćani su bili progonjeni a za zvaničnu religiju hrišćanstvo je priznato 313.godine Milanskim ediktom (car Konstantin) zato što je bilo lakše držati rezličite ljude u jedinstvo. U početku je hrišćanstvo bilo revolucionarno učenje. To se najbolje vidi iz stava jevanđelja po Mateju: lakše će se kamila provući kroz iglene uši nego što će bogataš dospeti u carstvo božije. Hrišćanska filosofija je filosofija ljubavi i smernog života jer samo takvim životom se može dospeti u carstvo božije (duhovni put) a postoji i stramputica (život pun čulnog uživanja).

 Saznanje o hrišćanstvu je mistično, saznaje se otkrovenjem, a ne čulima i razumom, odnosno saznaje se mnjenjem ili verovanjem u nešto zašto nisu potrebne činjenice. 

Hrišćanski moral je specifičan i izražava se jevanđeljem po Mateju: "ko tebe kamenom, ti njega hlebom". 

Religija ili vera na jednoj strani bitno se razlikuje od crkve na drugoj strani. Religija je čovekovo unutrašnje opredeljenje da veruje u natprirodno biće, a crkva je društvena institucija i kao takva ona je zvanični čuvar religije. 

Na prostorima rimskog carstva oduvek je postojala raztlika u svim oblastima života između istoka i zapada a tako se javila razlika u pojmljenju religije. 

Hrišćanstvo se deli na ortodoksno ( pravoslavno ) koje je karakteristično za istočni deo rimskog carstva i katoličko ( katolikan - opštevažeći ) koje je karakteristično za zapadno rimsko carstvo.  Osnovna razlika jeste u shvatanju osnovne hrišćanske dogme a osnovna hrišćanska dogma je sveto trojstvo. Za pravoslavno hrišćanstvo bog otac nije rođen, bog sin je rođen, a sveti duh je ishođen. To znači da se radi o nesalivenom jedinstvu boga oca, boga sina i svetoga duha koje se u svakom trenutku može sastaviti i rastaviti pa se pravoslavci krste sa tri prsta. Bog sin je za pravoslavno hrišćanstvo obogotvoreni čovek. Za katoličko hrišćanstvo međutim bog otac, bog sin i sveti duh predstavljaju saliveno jedinstvo koje se ne može sastaviti i rastaviti pa se zato katolici krste celom šakom, a Hrist je za njih božansko biće.  

Druga bitna razlika jeste u organizaciji crkve. Pravoslavna crkva je od početka slobodno organizovana u vidu nacionalnih crkava koje imaju autokefalnost dok je katoličanstvo od početka organizovano kao jedna celina sa sedištem u Vatikanu. 

Treća razlika jeste pravoslavne crkve važne odluke donose na crkvenim saborima na kojima učestvuju samostalne autokefalne crkve dok se u katoličanstvu donose na crkvenim kancilima (organ katoličke crkve). 

Katolička crkva je bila monolitna sve do 16.veka kada se javlja pokret za reformom. Reforma je obćana ali samo posle tri godine oećanja je povučena pa se zato javio protest, odnosno pokret poznat pod imenom protestantizam na čelu Majtona Luter. Nisu priznavali kancile već su želeli da razviju religiju na osnovu novog zaveta. Katolička crkva je na to odgovorila formiranjem posebnog jazuitskog reda kaluđera i primenom inkvizicije. Rezultat međutim nije bilo pa je i danas sever Evrope i Amerike protestantski a srednja i južna Evropa i Amerika katolički. 

Za katolicizam karakteristično je i postojanje sekti. Sekte su male crkvene zajednice nastale odvajanjem od zvanične religije. Većina njih nisu po svojoj prirodi negativne i jedino satanističke sekte su opasne kako za ostale religije tako i za obične ljude jer ih koriste kao sredstvo za ostvarivanje ciljeva. 

Pravoslavna crkva je od početka slobodno organizovana, danas je prisutna kao ruska, srpska, bugarska, grčka, rumunska crkva… srbi su primili pravoslavlje u 8.i.9.veku. veliku ulogu su imali Kliment i Naum, Ćirilo i Metodije i dr. specifičnost pravoslavlja kod srba je to što se ona povezuje sa verovanjima iz animizma pa je prisutno obožavanje vatre, kult badnje večeri, krsne slave… Pravoslavlje kod srba često se zove svetosavlje prema prvom srpskom arhiepiskopu svetom Savi koji je uspostavio autokefalnost srpske pravoslavne crkve 1219. godine a car Dušan je srpski arhiepiskopiju podigao na rank patriaršije a i svi kasniji vladari su dali svoj doprinos razvoju pravoslavlja u Srbiji zidanjem manastira, crkava i na druge načine. Manastiri i crkve iz toga perioda su pod zaštitom nacije. 

Islam

Islam kao univerzalna monoteistička religija se odnosi na jednu kompaktnu etničku celinu, na Arape, pa je u tome donekle islam sličan jevrejstvu. 

Ono što povezuje pripadnike Islama jeste jezik kojim je napaisana sveta knjiga islama jezik je arapski, a sveta knjiga Kuran. 

Osnivač i prorok islama je Muhamed. 

A islam nastaje u 7 veku nove ere i to je najmlađa monoteistička religija pa pošto je islam nastao na istim prostorima na kojima je pre njega nastalo jevrejstvo i hrišćanstvo, islam koristi iskustva ovih religija. Stvarajuci islam Muhamed je želeo da objedini razjedinjena arapska plemena pa svoju vlast i moć on je koncentrisao oko gradova Meka i Mmedina. U stvaranju islama on je pošao od starog plemenskog božanstva Hubel koje će kasnije dobiti ime AL-LAH što znači svemoguć. Muhamed je iskoristio običaj posete svetom mestu pa je za sveto mesto Islama izabrao Kabu (Cibu) u Meki. To je četvougaona građevina u čijem je jugoističnom delu ugražen veliki crni kamen koji je bio predmet obožavanja još iz doba animizma i u početku je taj kamen poistovećivan sa desnom rukom alaha a kasnije i sa samim alahom. 

Muhamed je zarazliku od hrista ovozemaljsko biće. Bio je veliki osvajač osvojio je Egipat i Mesopotamiju i došao čak do oblala Španije. 622 godine Muhamed je prešao iz Meke u Medinu (Hidžra) prva godina muslimanske ere. Istinu je Muhamedu saopštio anđeo Gabriel glasno čitajuci sa nebeskog originala a glasno čitati na arapskom se kaže Kuran pa odatle ime svetoj knjizi. Kuran sadrži pored religijskog učenja i filosofko učenje i političko i učenje o moralu a tumače ga učeni ljudi jer u Islamu nema svešenika u onom smislu u kome oni postoje sveštenici u Hrišćanstvu.

Reč islam pak znači počinjavanje bogu i ispoljavanje mira i ima isti koren kao reč selam (mir). Muslimanom se postaje vrlo lako. Dovoljno je da čovek pred svedocima izjavi da je alah jedini bog i time je on postao Musliman. Dogme (verovanja): verovanje da je alah jedini bog, verovanje u svete knjge, verovanje u anđele, verovanje božije izaslinike, verovanje u preodređenosti svega na svetu, verovanje u vaskrs ljudske duše, verovanje u propast sveta itd.

Dužnost Muslimana: Da se 5 dnevno moli (da klanja), za vreme Ramazana uzdržava od jela, pića i seksualnih odnosa od izlaska do zalaska sunca. Posle Ramazana je Bajram. Da majkar jednom u životu poseti sveto mesto islama. Da pomaže siromašnima,da se uzdržava od korišćenja svinjske masti. 

Verski objekti su Džamije. Unutrašnjost je islikana urnamentima i arabeskama jer je prikazivanje boga u ljudskom obliku u Islamu zabranjeno. 

Islamske verske škole zovu se Medrese. 

Posle izraelskog arapskog rata 1967 godine javlja se islamski fundamentalizam i neprijateljski odnos prema drugim religijama i zemljama, naročito prema SAD.

Budizam

Budizam kao religija nastaje na tlu Indije. Osnivač i prorok budizma je Buda koji je po rođenju bio princ i kome je dok je on boravio u senci jednog drveta bog otkrio istinu i obavezao ga da tu istinu prenese drugim ljudima. 

Budizam je imao za cilj ukidanje kastinske podeljenosti indijskog društva koja je bila rezultat brahmanističke mitologije. Budizam je nudio svim ljudima jednake šanse da ostvare blaženstvo ili nirvanu stanje a takvo stanje se ostvaruje molitvama i pobožnom verom u boga. 

Moral budizma je specifičan, to je moral nesuprotstavljanja zlu, moral pokoravanja sudbini jer se veruje da je sudbinom sve određeno i da se ništa ne može promeniti pa su narodi koji ispovedaju budizam oduvek bili lak plen mnogobrojnim osvajačima. 

Moralni zahtevi su slični moralnim zahtevima u hrušćanstvu: ne ubij, ne kradi, ne laži, ne čini preljubu. 

Budizam je nastao u Indiji, ali se ubrzo proširio pa danas se veruje da ima oko 500 miliona ispovednika. 

Ima više varijanti Budizma. Jedna od najpoznatijih je Lamaizam. Dalaj Lama je verski i svetovni poglavar Tibeta. Veruje se da se duša Dalaj Lame posle njegove smrti seli u telo nekog dečaka pa se posle smrti svi dečaci koji se rađaju, zagledaju ako imaju neki osobeni znak onda se njihovo ime upisuje na ceduljicu i odlaže. Kada umre Dalaj Lama iz te posude se izvlači jedna ceduljica i to je novi Dalaj Lama. On se odvodi od svih žena pa i od majke i podvrgava se strogoj verskoj obuci nakon koje preuzima dužnost.
Budizam kod nas? Postoji... :)
http://srednjiput.rs/uvod-u-budizam/ 
http://www.budizam.net/ 

Plemeniti osmostruki put u budizmu: 

 

Religija

Religija

Nastanak religijske svesti

Reč religija potiče od latinske reči RELIGO, RELIGERE (svezati, povezati), a reč je o duhovnoj vezi pripadnika neke društvene zajednice sa natprirodnim bićem. Prva karakteristika religije upravo je ta duhovna povezanost pripadnika jedne druge zajednice sa natprirodnim bićem koje se shvata kao sveto biće koga ljudi poštuju, ali se i plaše njega. Druga karakteristika religije je postojanje molitve kojom se od svetog bića nesto zahteva, ali i postojanje običaja prinošenja žrtve čime se odaje zahvalnost natprirodnom biću.

Ovo je suština sociološkog tumačenja religije. Pored sociološkog postoje i druga tumačenja religije medju kojima se izdvaja psihoanaliticko tumačenje religije čiji je autor Zigmunt Frojd. Prema ovom tumačenju religija je rezultat Edipovog kompleksa, odnosno doživljavanje oca kao rivala (suparnika) u odnosu na majku zbog čega se otac poštuje, ali se i plaše njega. Pojam religije može da se koristi u širem i užem značenju.

U širem značenju religija obuhvata sve oblike religijske svesti od prvih, a to su: toteizam, fetišizam, magija i animizam, zatim politeizam (verovanje u više bogova) ili mitologija i najviši oblik monoteističke religije. Najpoznatije monoteističke religije su: Jevrejstvo, Hrišćanstvo, Budizam, Islam.

U užem značenju pod religijom se podrazumevaju samo monoteističke religije. Razlike izmedju primitivnih oblika religije sveta i religije u užem smislu:

1. Primitivni oblici religije nastoje da direktno utiču na prirodu dok monoteisticke religije to čine indirektno preko natprirodnog bića.
2. Obredi ili rituali u primitivnim religijama se odvijaju u bilo koje vreme dok se u monoteističkim ritualima odvijaju u pravilim vremenskim razmacima.
3. Primitivne religije nastoje da ostvare neposredan efekat u odnosu na pripadnike jedne društvene zajednice dok druge ne teže neposrednom efektu već preko natprirodnog bića nastoje da ostvare vezu sa svojim precima.
4. Primitivne religije se karakterišu obavljanjem obreda bilo gde, dok se u monoteističkim obred uvek obavlja pored kućnog ognjišta ili u crkvi.

Dodole

Obred ili ritual su praktične radnje koje su praćene plesom i pevanjem. Obično se vrši prilikom prinošenja žrtve. Kult pored čulno dostupnih radnji ima i svoju duhovnu stranu. Ono se ogleda u obožavanju predmeta, biljaka ili životinja. U hrišćanstvu je veoma jak kult predaka. Značajni kulti: kult krsne slave kojom se odaje zahvalnost zaštitniku kuće, kult zadušnica poštovanje umrlim rođacima i prijateljima, kult badnje večeri kojom se simboličko pozivaju preci na večeru. Bitno je znati da se kult uvek vrši u određeno vreme. Ritual ili obred se vezuju za konkretni događaj: obred vezan za venčanje, sahrane…

U različitim  etapama prvobitne zajednice u zavisnosti od stepena razvoja javljaju se pojedini oblici ljudske svesti:

1. Totemizam je misteriozna veza krvne ili grupne sredničke povezanosti pripadnika jedne društvene zajednice, obično je to plemenska zajednica koji veruju da imaju zajedničko poreklo. Totemizam je drugim rečima bratska i sestrinska povezanost pripadnika jedne društvene zajednice koji veruju da imaju zajedničkog pretka ( sveta biljka ili posvećena životinja ) u zavisnosti od toga čime se pleme bavi. Tu svetu biljku ili posvećenu životinju pripadnici plemena smatraju starijom i važnijom od bilo kog pripadnika, razvijaju kult i on postaje totem.
2. Fetišizam je oblik religijske svesti sličan totemizmu jer se i ovde verue u natprirodnu moć stvari, biljaka i životinja. Rec FETICO prvi put su izgovorili portugalski mornari na obalama južne Afrike da bi njome označili ukrasne predmete na telo domorovca. Fetišizam je ustvari verovanje u moć amajlije (talismana) predmeta za koji se veruje da se pomoću njega moze uticati na natprirodno bice i koji donosi sreću onome ko ga nosi. I danas postoji verovanje u moć amajlije (talismana). Talisman može da bude predmet, deo neke biljke, životinje.
3. Magija je slična prethodnim oblicima religijske svesti, jer se i tu veruje u moć biljaka, predmeta, stvari, ali se magija karakteriše i praktičnim radnjama koje su slične onome sto želimo da se dogodi pa je suština magije da se slično izaziva sličnim. Zbog toga su primitivni ljudi pre polaska u lov crtali životinje koje su želeli da ulove i to na način na koji su to želeli da učine, verovajući da će se to zaista dogoditi. Magija kao oblik religijske svesti karakteristična je za primitivno društvo, ali se i ona kao i fetišizam zadržala sve do danas. Postoji crna i bela magija. Crnom magijom se čini nazao ljudima, dok se belom magijom čini dobro ljudima. Primera za crnu magiju ima mnogo. Vrlo čest primer je cepanje slike nekada voljene osobe, jer se veruje da se na taj način definitivno prekida veza, i nanosi se zlo osobi čija je slika iscepana.
4. Animizam je verovanje u duhove i to pre svega duhove predaka (vevovanje u vampire) ANIMUS - duh. Veruje se naime da ljudska duša samo privremeno boravi u čovekovom telu. Ona se na kratko seli dok čovek spava, a kad čovek umre njegova duša se trajno seli u telo nekod drugog čoveka, biljke ili životinje. Pa kako postoje dobri i zli ljudi, postoje i dobri i zli duhovi.Animizam je viši oblik religijske svesti od prethodnih oblika zato što se ovde razlikuje duh i telo. To je ustvari prelaz ka politeizmu, ka mitologiji gde ce razlika između duha i tela biti još vidljivija, a ona je najvidljivija u monoteističkim religijama.

Birokratija

BIROKRATIJA

     Termin birokratija je skovao francuski ekonomista Gurno (M.V. de Gurnay, 1712-1759) od francuske reči bourette (gruba tkanina kojom su presvlačeni činovnički stolovi, po čemu je činovnički ured nazvan biro) i gčke riječi kratein (vlast, vladavina). Od nastanka, termin je objašnjavan na razne načine. U nauci su rasprostranjena tri glavna načina upotrebe pojma birokratija:
       Prva i najtradicionalnija upotreba je u političkoj nauci. Birokratija je shvaćena kao vladavina uz pomoć činovničkog ureda. Drugim rečima to je vladavina uz pomoć državnih službi u kojima sede imenovani, a ne birani funkcioneri hijerarhijski organizovani i zavisni od suverenog autoriteta. To je vladavina prava i poretka, ali, istovremeno, i vlast bez učesća podvlasćenih.
       Drugo značenje pojma je vezano za M. Vebera (Weber), a koriste ga pretežno sociolozi i istoričari. Birokratizacija je racionalizacija kolektivnih aktivnosti. To je centralizovani sistem državnih organizacija koji počiva na razvijenoj mreži bezličnih pravila, funkcionalnoj specijalizaciji i odgovornosti nosilaca službi.   
        U trećem negativno-kritičkom, značenju birokratija je sinonim spore, aljkave, koruptivne i neodgovorne kancelarijske službe koja je istovremeno sklona zloupotrebi vlastitog polozaja.

 

Birokrat

        Birokratija predstavlja poseban društveni sloj koji se profesionalno bavi poslovima rukovođenja, upravljanja i ˝organizacija u društvenoj administraciji i drugim velikim hijerarhijskim organizacijama˝. Osim toga, sa birokratijom se, nerijetko, identificiraju društveni i politički odnosi u nekoj društvenoj zajednici, gdje određeni slojevi ljudi, relativno nezavisni ili, čak, potpuno samostalni, izvan bilo kakve demokratske kontrole i mogućnosti utjecaja širokih slojeva, upravljaju društvenim poslovima. 

        Ono bez čega bi birokratija bila nezamisliva jeste veoma razvijena podela rada, ˝specijalizacija˝ za obavljanje određene vrste poslova, precizno postavljenja zaduženja, nadležnosti, subordinacija ˝višima˝ u odnosu na ˝niže˝ i tome slično.

           Narastanju birokratije i birokratiziranju društvenih odnosa pogodovalo je niz činilaca. Istaknimo samo neke. Ne samo u kapitalističkom, nego i u tzv. socijalističkim zemljama, veoma je proširen državni aparat tj. došlo je do umnožavanja državnih funkcija potom su nastali veliki sistemi u privredi, javnim službama, politici, u vojnoj oblasti itd., a što je upravo organizirano na jednoj centralističkoj, odnosno hijerarhiziranoj osnovi.

          Proces birokratizacije se odvijao tako što su sve više jačali izvršni organi (vlada, ministarstva, administracija) na račun predstavničkih i zakonodavnih organa (skupštine, odnosno parlamenta). Nešto slično se dešavalo i na planu političke djelatnosti, tj. u radu političkih partija i sindikata. Odvijao se proces sve većih dominacija rukovodstva nad članstvom, tj. koncentriranje političke moći u vrhovima tih političkih struktura.
Treba naglasiti da, kad je rieč o birokratiji i birokratskom organizaciju društva, većina teoretičara ima negativan stav prema toj vrsti pojave. Međutim, ima i onih koji jedino u njoj vide mogućnost racionalnog i efikasnog organiziranja društva, odnosno obavljanja određenih poslova. 

          Međutim, ako bismo pokušali ovakva stnovišta proveravati na primerima dokazano birokratskih društava, odnosno država, poput staljinističke prakse u bivšem SSSR-u, ali i na toj matrici organizovanja nekih drugih zemalja, uverićemo se da ovi drugi nisu bili u pravu.
S druge strane treba imati u vidu tzv. birokratski mentalitet i praksa veoma adaptabilni, da se bez većih problema mogu prilagođavati različitim situacijama, te u fizionomijskom smislu mienjati, a da se, pri tome, uopšte ne izgubi suština. Otuda je i borba protiv birokratije, a za koju se tako uporno mnogi zalažu, sizifovski težak posao.

 Max Weber o birokratiji

        Maks Veber je sjajno zapazio proces birokratizacije u svim sferama građanskog društva počev od vojne organizacije, izgradnjom ratnih mašina i političkog birokratizovanog poretka, do birokratije institucija za obrazovanje. Birokratiju posmatra pre svega kao princip racionalne organizacije i ističe karakteristike njene organizacione strukture i načina delovanja. Iako veoma ceni tehničke prednosti birokratske organizacije, bio je svestan i njenih nedostataka.

         Po Maksu Veberu u osnovi svake birokratije je visokorazvijena društvena podela rada. Stoga su osnovne pretpostavke za njen razvoj: porast opštih javnih poslova, izvestan razvoj novčane privrede kao uslova za dobijanje stalnih prihoda, kvantitavni razvitak upravnih zadataka, rastuće potrebe za javnim redom i razvoj saobraćaja.

     Birokratiju karakterišu: visok stepen podele rada, racionalizacija poslova, administracija zasnovana na formalnim pravilima, specijalizacija, ekspertsko znanje. Svaki član birokratskog sistema ima svoj utvrđeni položaj i određena prava i obaveze. Poslovi se obavljaju na osnovu bezličnih pisanih dokumenata, bez ličnih strasti, ljubavi ili mržnje, potpuno nezavisno od subjekta. Birokratija konstituiše svoj poseban interes nasuprot društvenom, zatvara se, odvaja od javnosti i teži tajnosti. Moć birokratiji daju hijerarhija autoriteta, podela rada, pisana pravila, pisana komunikacija i bezličnost.
Birokratsku vlast konstituišu tri elementa: redovne delatnosti koje obavlja određena birokratska struktura, funkcija komandovanja i planska selekcija birokratskih kadrova sa određenim kvalifikacijama.

        Veber smatra da je birokratija najracionalniji i najsavršeniji oblik organizacije vlasti i upravljanja društvenim poslovima. Njene prednosti su pre svega: tačnost, preciznost u obavljanju poverenih poslova, objektivnost u vršenju zadataka, nivelacija klasnih razlika i demokratizacija javnog života. "Ukoliko princip slobodnog tržišta nije u isti mah ograničen, piše Veber, dosledno sprovođena birokratska vladavina znači univerzalnu vladavinu klasnog položaja." Istovremeno ukazuje i na povezanost birokratizacije i porasta javnih izdataka.

        Maks Veber birokratiji pripisuje sposobnost trajnog samoobnavljanja strukture moći, koja ne zavisi mnogo od tipa režima i karaktera političkih aktera. Trajnost birokratije se zasniva na njenoj tehničkoj nadmoćnosti, racionalnosti njene organizacije, stručnosti i virtuoznosti u obavljanju poslova, zavisnosti materijalne sudbine od funkcionisanja birokratske mašine. S druge strane posedovanje sredstava upravljanja postaje zamena za posedovanje sredstava za proizvodnju, kao osnove političke moći. Birokratija postaje svemoćna, čak su i apsolutni monarsi nemoćni pred njenom stručnošću i sposobnostima.

        "Kad je jednom uspostavljena, birokratija spada u društvene strukture koje je najteže razoriti. Birokratizacija je ono specifično sredstvo pomoću koga se zajedničko delanje prevodi u racionalno uređeno društveno delanje. Kao instrument podruštvljavanja odnosa vlasti, birokratija je oduvek bila i ostaje prvorazredno sredstvo moći u rukama onoga koji raspolaže birokratskim aparatom. Jer pod istim ostalim uslovima, plansko uređeno i vođeno društveno delanje je nadmoćnije od svakog masovnog ili zajedničkog delanja koje mu se suprostavlja. Onde gde je birokratizacija uprave jednom potpuno sprovedena, stvoren je jedan nov oblik odnosa vlasti, koji je praktično nesalomljiv."

       Procesi birokratizacije su konstantni a "ideja o mogućnosti odstranjenja ove organizacije postaje sve više utopistička". Iako ceni tehničke prednosti birokratske organizacije Maks Veber u birokratizaciji vidi pesimističku crtu civilizacije. Proces sveopšte birokratizacije i racionalizacije je celu privredu a potom i ceo život sveo na racionalnu računicu. Pomoću nje "svaki radnik se pretvara u jedan točkić ove mašine i sve intimno priprema da se tako i oseća", tako "da se samo pita može li od tog malog točkića postati malo veći". Uniformne i racionalne procedure birokratske prakse sprečavaju spontanost, kreativnost i individualnu inicijativu. Impersonalnost službenog ponašanja stvara "specijaliste bez duha". Zato Veber postavlja pitanje šta će iz toga proisteći. "Mi rado priznajemo da se na čelu našeg upravnog aparata nalaze časni daroviti ljudi, piše Veber, i da uprkos svim izuzecima ti ljudi imaju izgleda da se uzdignu u činovničkoj hijerarhiji, upravo kao što i univerziteti (uprkos svim izuzecima) pružaju mogućnost za selekciju darovitih. Ali ma koliko bila strašna pomisao da bi svet jednom mogao biti naseljen samo profesorima - morali bismo pobeći na pusto ostrvo kada bi se tako što dogodilo - još strašnija je pomisao da svet treba da bude naseljen samo onim malim točkićima koji se grčevito drže svog malog društvenog položaja i teže da se domognu što većeg... Ova strašna želja za birokratijom navodi čoveka na očajanje." Taj pravac razvoja zarobljava i ograničava čak i intimni svet čoveka. Zato ljudi postaju nervozni i preplašeni i čim "taj poredak za trenutak popusti" i "bespomoćni kad se iščupaju iz potpune prilagođenosti tom poretku". 

        Veber mračno zaključuje "da u svetu već preovlađuje takav tip ljudi - to je pravac u kome se već krećemo. Ali glavno pitanje nije u tome kako možemo pomoći i ubrzati taj razvitak, već šta možemo suprostaviti toj mašini da bismo spasli ostatak čovečanstva od ovog rasparčavanja ljudske duše, od ove apsolutne prevlasti birokratskih životnih ideala." U ovom mračnom, pesimističkom stavu sadržan je i sav humanizam, ali i bespomoćnost oštrog analitičara Maksa Vebera.

Mali rečnik:

Birokrat(a) – (franc.bureaucrate)
1. predstavnik birokratskog sistema uprave
2. službenik koji sve probleme rješava za kancelarijskim stolom (strogo po propisima , pretjerani formalista )

Birokratija – (franc. Bureau + grč. Krateo – vladam )
zbir Birokrata

Birokratizam - (franc. Bureau + grč. Krateo – vladam )
1. sistem upravljanja u kojem se državna vlast oslanja na činovnike ;
vladavina činovništva
2.pretjerani formalizam u vršenju dužnosti , rješavanja ˝strogo po propisima˝ bez obzira na suštinu pitanja

Demokrat(a) – (grč. Demos - narod + grč. krateo – vladam)
Pristalica demokracije , čovjek slobodoljubivih pogleda

Demokracija - (grč. Demos - narod + grč. krateo – vladam)
1.oblik državnog uređenja u kojem suverena vlast pripada narodu
2.poštovanje jednakosti i slobodnog učešća u društveno-političkom životu : sloboda uopšte

LITERATURA :

Jusuf Žiga – uvod u sociologiju ( 2 dopunjeno izdanje),Sarajevo 2003.godine
Dr. Radomir Aleksić – rječnik stranih riječi (Prosveta) Beograd
Internet (web stranice filozofskog fakulteta u Zagrebu, Beogradu)
Enciklopedija političke kulture,Savremena administarcija, Beograd 1993
/www.artnit.net / Stefan Tanasijević

Oblasti filozofskog izučavanja

Oblasti filozofskog izučavanja

Ontologija odnosno metafizika proučava osnove celokupne stvarnosti, ili biće svega bivstvujućeg. Ime ontologija se pojavljuje prvi put u XVII vek-u, a ime metafizika u I veku pre n.e.. Aristotel je nauku o prvim uzrocima stvarnosti nazivao prvom filozofijom ili teologijom. Nemački filozof Kristijan Volf razlikovao je ontologiju kao opštu metafiziku od posebnih metafizika: teologija, psihologija i kosmologija.

"Biće" je tokom istorije filozifije tumačeno kao temelj postojanja ničim uslovljen, kao apsolut ili supstancija. Supstancija se različito tumačila: ideja kod Platona, bivstvo kod Aristotela, duh i materija kod Dekarta, apsolutni duh kod Hegela, volja za moć kod Ničea...

Teorija saznanja ili epistemologija se bavi osnovnim principima saznanja, odnosno osnovnim pretpostavkama našeg saznajnog aparata i njegovih funkcija. Umesto ovog pojma koristi se i pojam gnoseologija. Nazivi potiču od grčkih riječi gnosis (znanje) i episteme (saznanje). Njenim osnivačem se smatra engleski filozof Džon Lok iz XVII veka. Teorija saznanja proučava korene nastanka, uslove mogućnosti, poreklo i granice ljudskog saznanja.

Filozofija nauke izučava i sistematski analizira osnovne pojmove naučne prakse kao što su teorija, zakon, eksperiment, verifikacija, verovatnoća, interpretacija), kao i probleme mogućnosti budućeg razvoja i krajnjeg dosega (ovde se preklapa sa epistemologijom) naučnog saznanja.

Logika je filozofska disciplina koja proučava formalne strukture osnovnih oblika mišljenja ili valjanog zaključivanja (dedukcija, indukcija). Osnovni logički pojmovi, koji potiču još iz antičkog perioda (Aristotel), jesu pojam, sud i zaključak.

Etika se bavi izučavanjem i određivanjem pojmova dobrog i ispravnog. Kao filozofska disciplina proučava motive, ciljeve i norme čovekovog delovanja i moralnog prosuđivanja. Sama reč potiče od grčke reči ethos - običaj. Predmet etike je moral.

Estetika se bavi posebnim oblikom ljudskog stvaralaštva - umetnošću. Termin estetika je prvi put upotrebio Baumgarten u XVIII veku. Ona ispituje lepo i vredno u umjetnosti, suštinu umetničkog stvaranja i doživljaja umjetničkog dela.

Filozofija politike je grana filozofije koja se bavi pojmovima i argumentima političkog mišljenja. Njen glavni problem je razjašnjenje prirode političke moći i njenog ograničenja putem društvenih ustanova, kao i opravdavanje postojanja države.

Aksiologija (grčki: axios - vredan, dostojan divljenja) je grana filozofije koja se bavi vrednostima: moralnim, naučnim, umetničkim, političkim, ekonomskim religijskim i dr.

Filozofska antropologija (grčki: anthropos - čovek) se bavi suštinom tj. prirodom ljudskog bića.